Finansowanie polskiego czynu zbrojnego w czasie II Wojny Światowej

William Averell HarrimanWbrew obiegowym opiniom, więcej niż połowa środków finansowych (ponad 21 milionów dolarów), wydanych na działalność konspiracyjną w kraju (po napaści hitlerowskiej na Polskę we wrześniu 1939 r.), pochodziła z funduszy będących w czasie wojny w dyspozycji Rządu Polskiego. W kwocie tej blisko 18 milionów dolarów stanowiły zagraniczne depozyty zgromadzone w bankach: Brown Brothers Harriman & Co (BBH) (4 mln. dolarów, Guide to the Records of Brown Brothers Harriman 1696 -1973, MS 78, New-York Historical Society), JP Morgan & Co (5 mln. dolarów, J.P. Morgan & Co., 1894–1952, Box 1, folder 20–Box 3, folder 21; arranged chronologically), Banco de la República Oriental del Uruguay (BROU) (5 mln. dolarów, Archivo General de la Nación – AGN/Uruguay) i Lloyds Bank Ltd (4 mln. dolarów, JR Winton, Lloyds Bank 1918-69, Oxford University Press, 1982 oraz G Jones, Lombard Street on the Riviera. British Clearing Banks and Europe 1900-1960, Business History).

Kolejne 3 miliony dolarów pozyskano ze sprzedaży w latach 1940-2, za pośrednictwem banków szwajcarskich m.in. BIS (Bank for International Setlements) w kilku transzach około 1.5 tony złota. Środki pieniężne przeznaczone głównie dla SZP i ZWZ a następnie dla AK oraz władz cywilnych w okupowanym kraju dostarczane była kanałami konspiracyjnymi już od października 1939 roku. Początkowo sporadycznie przy pomocy zakonspirowanych „kurierów”, a od lutego 1942 r. w miarę regularnie, przede wszystkim drogą lotniczą.

Wsparcie aliantów

Z pierwszym realnym wsparciem finansowym polskiego podziemia w kraju i polskich sił zbrojnych na zachodzie ze strony aliantów mieliśmy do czynienia w listopadzie 1939 r. W dniu 21 listoBank Lloyds w Halifaksiepada 1939 r. rząd Francji przeznaczył na ten cel, na podstawie porozumienia z Rządem Polskim milion dolarów (The Polish Institute and gen. Sikorski Muzeum – London: PRM-K/79; „Cabinet Committee for Occupied Poland” (KSK) Minutes of the second meeting in Paris. 21.11.1939). Niestety była to kwota niewielka w stosunku do potrzeb polskiego podziemia i polskich sił zbrojnych na zachodzie Europy.

Dopiero po klęsce Francji w czerwcu 1940 r. pomoc aliantów a właściwie Wielkiej Brytanii dla polskiego podziemia i wojska walczącego na zachodzie Europy wzrosła i objęła początkowo trzy priorytety, które zostały uznane w tym czasie za najistotniejsze. Po pierwsze: szkolenie oficerów i żołnierzy przeznaczonych do walki w kraju przez Special Operations Executive (SOE). Po drugie: wsparcie finansowe dla prowadzonej w kraju walki zbrojnej i akcji wywiadowczej. Po trzecie: wsparcie lotnictwa i floty wojennej Polski.

Dopiero w następnej kolejności znalazły się dostawy sprzętu i uzbrojenia dla odtwarzanej i rozbudowywanej w Wielkiej Brytanii i na Bliskim Wschodzie Armii Polskiej. Ogólny stan polskich sił zbrojnych w Wielkiej Brytanii w połowie lipca 1940 roku wynosił ponad 30 tysięcy żołnierzy, razem z Brygadą Karpacką stacjonującą w Palestynie oraz jednostkami morskimi i lotniczymi (Olgierd Terlecki, „Generał Sikorski”, Tom I, str. 324-325 oraz Władysław Pobóg-Malinowski, „Najnowsza historia polityczna Polski”).

Pomoc brytyjska odbywała się w ramach zawartej w dniu 5 sierpnia 1940 r z rządem Wielkiej Brytanii umowy (Władysław Pobóg-Malinowski, „Najnowsza historia polityczna Polski” – 1939-1945; Tom III część 1; str. 173-174). W latach 1941-4 osiągnęła ono maksymalny pułap 50 % środków finansowych jakie docierały do Polski i prawie 80% jeżeli chodzi o środki finansowe przeznaczone na wyposażenie i utrzymanie polskich sił zbrojnych, wywiadu (również wywiadu w kraju) i struktur cywilnych oraz rządowych na Zachodzie.Banco de la República Oriental del Uruguay autor: Hoverfish

Przykładowo, na działalność placówek terenowych Oddziału II Sztabu Naczelnego Wodza (poza Polską) wydano w sumie: w 1943 r. – 204 tys. funtów, w 1944 – 328 tys. W 1945 r. planowano wydać 252 tys. funtów. W większości były to środki finansowe pochodzące od Anglików, którzy (jak wspomniałem powyżej) współfinansowali również w czasie wojny budżet wywiadu Armii Krajowej (AK). W 1942 r. wydali na ten cel blisko 2 mln. USD, a w 1943 r. było to kwartalnie od 1 do 2 mln USD. W 1943 r. na Armię Krajową (AK) Oddział VI Sztabu Naczelnego Wodza przekazał 10 mln USD. W sumie za lata 1942-3 była to kwota ponad 14 mln. USD.

Wsparcie finansowe dla polskiego wywiadu ze strony Brytyjczyków było dla nich bardzo opłacalne. Według polsko-brytyjskiej Komisji Historycznej (2005 r.) 45 proc. ogółu brytyjskich doniesień wywiadowczych z okresu II wojny światowej pochodziło z polskich źródeł, z czego 85 proc. określono jako „wysokiej lub bardzo wysokiej wartości”. Nigdy nie dokonano „wyceny” wartości przekazanych przez wywiad polski Anglikom informacji, chociaż podobna wycena miała miejsce w przypadku wojennych „rozliczeń” angielsko-francuskich, angielsko-holenderskich czy angielsko-norweskich.

Z układu finansowego podpisanego po zakończeniu wojny pomiędzy władzami komunistycznymi w Polsce a Wielką Brytanią, w Londynie w dniu 24 czerwca 1946 r. (Dz.U. z 1947 nr 63 poz. 365) wynika, że Anglicy „wycenili” swoje dostawy na sprzęt i wyposażenie dla Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie na kwotę 73.000.000 funtów a na 47.500.000 funtów roszczenia na pobory, żołd i utrzymanie żołnierzy polskich. Na administrację cywilną i rządową wydali pJ.P. Morgan & Co.odobno 32.000.000 funtów szterlingów. W sumie kwota brytyjskich roszczeń wyniosła 152.500.000 funtów. Niestety władze komunistyczne zaakceptowały ją praktycznie bez dyskusji i ratyfikowały londyński układ godząc się na „wspaniałomyślne” anulowanie przez Brytyjczyków części zobowiązań. Chodziło im bowiem przede wszystkim o jak najszybsze przejęcie pozostałych aktywów Niepodległej Polski, w tym złota zgromadzonego w angielskich bankach (treść ratyfikowanego porozumienia).

Czy kwota brytyjskich roszczeń była słuszna trudno powiedzieć, ponieważ dokumenty brytyjskie dotyczące powyższej sprawy nadal są utajnione a polskie w większości gdzieś się zawieruszyły lub zostały zniszczone. Z tych, które zachowały się (m.in. w: The Polish Institute and gen. Sikorski Muzeum) wynika, że rozmowy na tematy finansowych rozliczeń były prowadzone już wcześniej od początku 1945 r. pomiędzy Rządem Polskim na Uchodźstwie a władzami brytyjskimi. Władze polskie godziły się w nich na zaakceptowanie maksymalnie 80% przedstawianych przez Anglików w trakcie negocjacji kwot w zakresie dostaw sprzętu i wyposażenia, 70% w zakresie utrzymania administracji polskiej oraz 50% w zakresie brytyjskiej pomocy finansowej dla podziemia.Bank for International Settlements

W czasie wojny Rząd Polski starał się również uzyskać pomoc finansową i sprzętową od USA. Ponieważ od marca 1941 r. w USA funkcjonowała Ustawa „o Pożyczce i Dzierżawie – Lend-Lease Act”, rząd gen. Władysława Sikorskiego starał się o prawo do bezpośredniego korzystania z dostaw objętych „Lend-Lease Act”. Efektem polskiego działania było podpisanie w Waszyngtonie w lipcu 1942 r. układu polsko-amerykańskiego, w zakresie dostaw "Lend and Lease". Układ ten podpisali: ze strony amerykańskiej – sekretarz stanu Cordell Hull a ze strony polskiej, ambasador Polski w USA – Jan Maria Włodzimierz Ciechanowski. Skutkiem zawartego układu Polska otrzymała dostawy uzbrojenia i wyposażenia bezpośrednio od Stanów Zjednoczonych. Wartość tych dostaw była niewielka i wyniosła około 1 miliona ówczesnych dolarów (amerykańskie dostawy Lend and Lease dla Polski). Znacznie większa była wartość dostaw amerykańskich przekazanych Polsce w ramach brytyjskiego „Lend-Lease Act”. Była to kwota około 20 milionów USD. Oprócz tego amerykańskie samoloty dostarczyły do okupowanej Polski prawie 180 ton zrzutów (broń, leki, zaopatrzenie) o wartości 3 mln. USD. Dla porównania do 29 grudnia 1944 r. samoloty alianckie i polskie dostarczyły do kraju łącznie ponad 650 ton uzbrojenia, amunicji i zaopatrzenia.

Oprócz tego w dyspozycji Oddziału VI Sztabu Naczelnego Wodza było 3,5 miliona dolarów (według niektórych dokumentów i relacji nawet 6,5 miliona dolarów) z tzw. „Funduszu Drawa”, czyli z dotacji wojennej dla AK od prezydenta Franklina D. Roosevelta. Pieniądze te pochodziły ze sprzedaży złota przekazanego władzom polskim w kilku transzach, na podstawie umowy z czerwca 1944 r. zawartej pomiędzy premierem Stanisławem Mikołajczykiem a prezydentem USA Franklinem D. Rooseveltem. Niestety pieniądze te nie trafiły do AK, ale w większości zostały przejęte przez komunistów wskutek zdrady członków tzw. Komitetu Trzech (gen. St. Tatar, płk. M. Utnik, płk. St. Nowicki) formalnie zarządzających funduszem po zakończeniu wojny.

1 komentarz “Finansowanie polskiego czynu zbrojnego w czasie II Wojny Światowej

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *