Rabunek majątku Banku Słowiańskiego i innych instytucji polskich w Niemczech w czasie II wojny światowej

Centralny Bank Spółdzielczości Polskiej w Niemczech (potoczna nazwa Bank Słowiański – niem. Slawische Bank AG) był centralą finansową wszystkich spółdzielni oraz banków polskich w Niemczech, z siedzibą w Berlinie. Centrala banku mieściła się w Berlinie przy ulicy Potsdamer Straße 61. Bank był spółką akcyjną i działał w Niemczech w latach 1933–1939, kiedy został rozwiązany przez nazistów, a jego majątek zagrabiono. Oprócz niego działało jeszcze w Niemczech 21 polskich kółek kredytowych. Były to m.in. zakładane od 1895 roku, działające głównie na Śląsku i Pomorzu, Banki Ludowe (Volksbank eingetragene Genossenschaft mit unbeschränkter Haftptlicht) przykładowo założony w 1904 w Berlinie Bank Ludowy „Pomoc” oraz założony w 1917 roku Bank Robotników w Bochum. Bank Robotników (niem. Polnische Arbeiterbank e.G.m.u.H.) posiadał kilka filii w Berlinie oraz w kilku innych miastach. Siedziba banku znajdowała się w Bochum przy Klosterstr. 2.

Bank Słowiański został założony 8 lutego 1933 r. w Berlinie z inicjatywy Związku Polaków w Niemczech oraz Związku Spółdzielni Polskich w Niemczech. Instytucja była centralą finansową wszystkich spółdzielni oraz w sumie ok. 35 banków polskich i instytucji finansowych działających w przedwojennych Niemczech. Z założenia bank był instytucją kredytową finansującą inicjatywy gospodarcze osób oraz organizacji mniejszości polskiej. Z kredytów w 90% korzystały banki spółdzielcze i spółki rolniczo-handlowe.

Przykładowo bank finansował preferencyjnie kredyty sezonowe na zakup nasion i nawozów sztucznych dla spółek rolno-handlowych. Kapitał zakładowy wynosił w momencie założenia 150 000 marek a 16 grudnia 1937 podniesiono go do sumy pół miliona reichsmarek RM. Jego obroty na rok przed wybuchem wojny wynosiły 30426000 marek. W III Rzeszy zarządzali nim dyrektor Franciszek Lemańczyk i J. Malewski. Bank odegrał bardzo ważną rolę w utrzymaniu i rozszerzeniu polskiego stanu posiadania w Niemczech oraz konsolidacji niemieckiej Polonii.

Dzięki prężnej działalności Polonia w Niemczech miała w ówczesnym czasie swoje struktury gospodarcze, spółki rolno-handlowe, spółdzielnie i zjednoczenia zawodowe, drukarnie, gazety, szkoły, bursy, instytucje opieki socjalnej, stowarzyszenia kulturalne, zespoły artystyczne oraz kluby sportowe. W latach 1933–1939 bank zajmował się finansowaniem wielu projektów organizacji polonijnych w Niemczech. M.in. 10 listopada 1937 roku Bank Słowiański w całości sfinansował polskie gimnazjum w Kwidzynie, które było prywatną szkołą z planem nauczania uczelni wyższej oraz z polskim językiem jako językiem wykładowym.

W Niemczech każde dziecko urodzone w polskiej rodzinie otrzymywało od Banku Słowiańskiego książeczkę bankową z fundowanym przez bank wkładem 20 marek.

Instytucja ta została zlikwidowana przez nazistów w 1939 roku tuż przed agresją na Polskę. Majątek banku został zarekwirowany, a wielu pracowników aresztowanych. Na podstawie rozporządzenia z 27 lutego 1940 r. podpisanego przez feldmarszałka Hermanna Göringa, generalnego pełnomocnika administracji Rzeszy, Wilhelma Fricka, oraz ministra Rzeszy i szefa Kancelarii Rzeszy, dr Hansa Lammersa. Komisarzem Rzeszy, któremu powierzono funkcję nadzwyczajnego pełnomocnika do spraw likwidacji majątku polskiej grupy narodowej w Niemczech, został tajny radca A. Schmid.

Zabrał się on w pierwszym rzędzie za likwidację mienia Związku Polaków w Niemczech, który posiadał szereg kamienic, głównie w Bochum. Cztery z nich przekazał pod komisaryczny zarząd powiernikowi w postaci spółki akcyjnej Treuhandstelle der ländlichen Genossenschaften Westfalens GmbH z siedziba˛ w Münster. Spółka domy te sprzedała Niemcom. Trzy z nich poprzednio stanowiły własność polonijnego Banku Robotników GmbH. Natomiast ,,Dom Polski’’, będący siedzibą Związku, nabyła firma Scipio und Co z Bremy. Na podstawie rozporządzenia z 1940 r. zlikwidowano szereg innych polonijnych instytucji, między innymi Bank Robotników GmbH w Bochum. Komisarz A. Schmid przejął wszelką własność należącą do tego Banku oraz wkłady jego udziałowców.

Na wniosek komisarza, Bank został wykreślony z rejestru sądowego. Zawłaszczeniu uległ również majątek Związku Polaków w Niemczech zlokalizowany w Mannheim-Santhofen. Później skonfiskowano własność należącą do Towarzystwa Szkolnego, Towarzystwa Młodzieży i Towarzystwa ,,Zgoda’’. W Berlinie komisarz przejął aktywa Związku Polaków w Niemczech oraz banków polonijnych: Banku Słowiańskiego, Unii i Banku Ludowego ,,Pomoc’’. Uzyskane kapitały komisarz A. Schmid zgromadził na koncie w Pruskim Banku Państwowym (Preussische Staatsbank).

Przejęte walory umieszczano ponadto na kontach likwidacyjnych w Dresdener Bank, Commerz und Privatbank i w Deutsche Bank. Dla przykładu (wg prof. Jana Sandorskiego) kwota 3 000000 RM, które komisarz A. Schmid zdeponował na koncie pod numerem 141068 w Pruskim Banku Państwowym pochodziła ze sprzedaży majątku Banku Słowiańskiego.

Obroty Banku Słowiańskiego w poszczególnych latach:

• 1933 –   4 600 000 marek
• 1934 – 12 500 000 marek
• 1935 – 12 400 000 marek
• 1936 – 14 100 000 marek
• 1937 – 19 200 000 marek
• 1938 – 30 426 000 marek co przy kursie: 1RM = 2,1254 zł (sierpień 1939 r.) daje kwotę 64 667 420 ówczesnych złotych polskich.

Krzysztof Kopeć