Giełdy pieniężne i towarowe w Polsce przed 1939 r.

Polskie giełdy pieniężne przed wrześniem 1939 r. były bardzo ważnym składnikiem ładu gospodarczego II RP, ponieważ wartość środków finansowych zgromadzonych w papierach giełdowych w roku 1939 (stan na 1 stycznia 1939 r. wg Instytutu Badania Koniunktur Gospodarczych i Cen) przekroczyła kwotę 3 mld ówczesnych złotych. Ich organizacja opierała się na zasadach „niemieckiego prawa giełdowego”, w którym pozwolenia na zakładanie giełd były udzielane przez rząd. Podstawowym polskim aktem prawnym na podstawie którego działały giełdy pieniężne było rozporządzenie Prezydenta RP z 28 grudnia 1924 r. o organizacji giełd (Dz. U 1924 r. nr 114 poz. 1020).

Zgodnie z polskim prawem pozwolenia na otwarcie giełd dawał Minister Skarbu w porozumieniu z Ministrem Przemysłu i Handlu. Natomiast nadzór nad giełdami pieniężnymi był sprawowany przez Komisarza Giełdowego, mianowanego przez Ministra Skarbu. Koszty tego nadzoru ponosiły giełdy. Zgodnie z polskim prawem Rząd Polski mógł bezpośredni nadzór nad giełdami przekazać „organom handlowym”, tzn. izbom handlowym lub korporacjom kupieckim. Członkami giełd pieniężnych mogli być wpisani do rejeBudynek giełdy w Krakowiestru handlowego kupcy i spółki handlowe, a o ich przyjęciu decydowała rada giełdowa w granicach określonych w statucie. Ostatecznie jednak decydujący głos miał Minister Skarbu lub właściwa izba handlowa. Przedmiotem obrotów na giełdach pieniężnych w II RP były: papiery wartościowe, weksle, czeki, przekazy, waluty, monety i szlachetne kruszce (złoto, platyna i srebro). Ustawowymi władzami giełdy były: ogólne zgromadzenie członków giełdy, rady giełdowe, sądy rozjemcze, komisje dyscyplinarne oraz komisje przewidziane przez statut.

Natomiast warunki działalności maklerów giełdowych w II RP regulowało rozporządzenie Ministra Skarbu oraz Przemysłu i Handlu z dnia 25 sierpnia 1921 r. Kandydat na maklera według tego rozporządzenia musiał spełnić kryteria niekaralności oraz odpowiednich kwalifikacji – obowiązywała bezwzględna znajomość języka polskiego (w słowie i piśmie). Ponadto istniały granice wieku – nie mniej niż 35 i nie więcej niż 70 lat. Maklerów mianowała Rada Giełdowa i przedkładała Komisarzowi do zatwierdzenia. Kandydaci musieli złożyć egzamin przed komisją egzaminacyjną złożoną z trzech członków Rady Giełdowej, starszego maklera i sekretarza Giełdy, pod przewodnictwem Komisarza giełdowego. Instalację maklera przeprowadzała Rada giełdowa wraz z Komisarzem giełdowym. Wysokość kurtażu (wynagrodzenia maklera) ustalała samoistnie Rada Giełdowa. Władze rządowe, które korzystały z usług maklera nie płaciły kurtażu.

Rozporządzenie przewidywało możliwość tworzenia korporacji maklerów oraz określało prawa i obowiązki przełożonego korporacji, starszego maklera, któremu zastrzeżono głos doradczy w ogólnych zgromadzeniach członków giełdy i posiedzeniach Rady Giełdowej. W II RP funkcjonowały trzy główne giełdy pieniężne: Warszawska Giełda Pieniężna, Łódzka Giełda Pieniężna i Krakowska Giełda Pieniężna, ze względu na wartość kwot pieniężnych zgromadzonych w papierów wartościowych. Przy czym Giełdy Łódzka i Krakowska podobnie jak pozostałe giełdy II RP miały status giełd prowincjonalnych. Jeśli chodzi o wartość obrotu akcjami to od krakowskiej i łódzkiej większymi były Poznańska Giełda Pieniężna i Lwowska Giełda Pieniężna.

Krakowska Giełda Pieniężna powstała 20 stycznia 1919 r. Przyjęto wówczas na członków 27 instytucji finansowych z Galicji. Wstępne prace związane z organizacją gieBudynek giełdy we Lwowiełdy wykonał Komitet Założycielski Giełdy (w skład którego weszło grono zainteresowanych osób), na posiedzeniu w dniu 17 stycznia 1919 r. pod przewodnictwem prezydenta Izby Przemysłowo-Handlowej Tadeusza Epsteina. Giełda krakowska opierała się, aż do wprowadzenia w życie polskiej ustawy regulującej działalność giełd pieniężnych na austriackiej ustawie z 1 kwietnia 1875 r. o organizacji giełd. Uroczyste otwarcie Giełdy nastąpiło 20 marca 1919 r. i wówczas ustalono pierwsze kursy akcji ogłoszone w cedule giełdowej. Pierwszy lokal Giełdy mieścił się w budynku Izby Przemysłowo-Handlowej przy u. Długiej 1. Kapitalizacja Krakowskiej Giełdy Pieniężnej wynosiła w 1939 r. blisko 250 mln.zł.

Łódzka Giełda Pieniężna powstała w zaborze rosyjskim w 1898 r. Wówczas to bowiem grupa przemysłowców łódzkich z Karolem Scheiblerem na czele podjęła starania o otwarcie w Łodzi giełdy pieniężnej. Wkrótce potem powołano komisję, która zajęła się opracowaniem uzansów i ceduł giełdowych oraz instrukcji dla maklerów. Giełdę Pieniężną otwarto w Łodzi 1 lutego 1899 r. Podstawą organizacji i działalności giełdy był statut, zatwierdzony 12/24 czerwca 1898 r. przez Ministra Finansów Rosji. Opracowano go w oparciu o przepisy o giełdach, zawarte w ustawie handlowej oraz w oparciu o statuty innych giełd w Rosji. Giełda miała charakter instytucji publicznej i społecznej, pozostającej pod nadzorem Departamentu Przemysłu i Handlu Ministerstwa Finansów Rosji.

Bezpośrednio podlegała nadzorowi Naczelnika Guberni. Członkami giełdy były towarzystwa akcyjne, stowarzyszenia udziałowe, spółki firmowe, przedsiębiorcy oraz kupcy wpisani do ksiąg kupieckich w Łodzi lub w sąsiednich miastach. Organem wykonawczym i przedstawicielem zgromadzenia był Komitet Giełdowy. W jego skład weszli reprezentanci łódzkiego przemysłu włókienniczego. Prezesem został Karol Scheibler, sekretarzem Stefan Kossuth, działacz przemysłowy, pierwszy wydawca „Dziennika Łódzkiego”. W niepodległej Polsce w roku 1921 opracowano nowy statut Giełdy Pieniężnej w Łodzi, który został zatwierdzony przez Ministerstwo Przemysłu i Handlu oraz Skarbu 13.III.1922 r. Zgodnie z nim organizacja Giełdy Łódzkiej przeBudynek giełdy w Lubliniedstawiała się następująco: członkowie, zebrania giełdowe, rada giełdowa, komisja dyscyplinarna, sąd rozjemczy, komisja rewizyjna i maklerzy.

Ogólny nadzór nad działalnością giełdy sprawowało Ministerstwo Skarbu za pośrednictwem komisarza giełdowego. Organem wykonawczym była Rada Giełdowa. Członkami giełdy były towarzystwa akcyjne, spółki firmowe, banki miejscowe z terenu całej Polski. W II RP Giełda Pieniężna w Łodzi spełniała rolę lokalnego rynku w zakresie obrotu papierami wartościowymi (akcje, obligacje, listy zastawne, przekazy pieniężne) oraz w zakresie transakcji towarowych. Utworzenie jej było podyktowane potrzebami przemysłu i handlu, korzystającego dotychczas z usług Giełdy Warszawskiej. Wybuch drugiej wojny światowej spowodował zawieszenie działalności Giełdy Pieniężnej w Łodzi. Sytuacja polityczna i gospodarcza, jaka powstała w Łodzi po zajęciu miasta przez okupanta, doprowadziła do rozpadnięcia się Giełdy Pieniężnej, chociaż nie było oficjalnego aktu jej likwidacji. Kapitalizacja Giełdy Łódzkiej wyniosła w 1939 r. blisko 200 mln zł.

Oprócz Krakowskiej i Łódzkiej w czasach II RP funkcjonowały jeszcze 4 inne lokalne giełdy pieniężne: we Lwowie, w Wilnie, w Poznaniu i w Katowicach. Kapitalizacja tych giełd na 1 stycznia 1939 r. wynosiła około 600 mln zł.

Największą Giełdą w Polsce w okresie II RP była Warszawska Giełda Pieniężna. Stanowiła ona bez wątpienia centralny rynek dla transakcji giełdowych zarówno przed rokiem 1914, jak również w okresie dwudziestolecia międzywojennego, spełniając funkcję instrumentu, regulującego kursy papierów wartościowych. Pozostałe giełdy pieniężne działające w Polsce w okresie międzywojennym, koncentrujące zaledwie 20-30% ogólnej sumy obrotów, były wobec dominującej pozycji giełdy warszawskiej określane mianem giełd prowincjonalnych. Giełda Pieniężna w Warszawie rozpoczęła działalność w Królestwie Polskim w 1817 r., po zatwierdzeniu ustawy o „Warszawskiej giełdzie kupieckiej”. Jednak w zalążku, jako bractwo kupieckie zwane konfraternią kupiecką, istniała już dawniej, co najmniej od połowy XVII w.

3 komentarzy “Giełdy pieniężne i towarowe w Polsce przed 1939 r.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *