[stanislaww]

Po dłuższej przerwie publikuję tekst dotyczący historii SB. Jest on oparty również na moich badaniach dotyczących SB. Sprawami Służby Bezpieczenstwa interesuję sie od lat. Wszak wielu z jej funkcjonariuszy, jak również jej agentura nadal odgrywa decydującą rolę w III RP:

Służba Bezpieczeństwa MSW (SB) – aparat przekształconego UBP, podległy strukturom Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, działający w PRL w latach 1956–1990, powołany m.in. do utrwalania władzy komunistycznej oraz zapewniania porządku publicznego wewnątrz kraju. W końcowej fazie swojego istnienia, w sierpniu 1989 SB zatrudniała 24 300 funkcjonariuszy, którzy kontrolowali 90 000 tajnych współpracowników. [1]

Początki nowego resortu

W wyniku jednej z największych afer w tajnych służbach PRL, sprawy Józefa Światły, który uciekając na zachód ujawnił przestępcze metody działalności stalinowskiej bezpieki, władze komunistyczne zmuszone zostały do likwidacji Komitetu do spraw Bezpieczeństwa Publicznego (KdsBP) jako niezależnej administracji i przyłączenie go do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (MSW). W 1956 władze PRL zorganizowały nową strukturę zajmującą się bezpieczeństwem polityczno-publicznym w kraju.
Powołana ustawą Sejmu w listopadzie 1956, Służba Bezpieczeństwa (występująca pod skrótem SB), podlegała pod strukturę Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (MSW), utworzonego w 1954.

Zmiany personalne

Tak jak podczas reorganizacji Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego czy Komitetu do spraw Bezpieczeństwa Publicznego następowało zwężenie kadry personalnej – i tym razem ponownie aż o 40 % zmniejszono liczbę funkcjonariuszy, do dziewięciu tysięcy, usunięto z sieci 60 % tajnych informatorów, zlikwidowano ostatecznie Referaty Ochrony w fabrykach, zamknięto ponad połowę rozpracowań operacyjnych. Dzięki negocjacjom ze Związkiem Radzieckim, znacznie zredukowano w kraju ilość personelu KGB i GRU. Dokonano też kolejnych zmian personalnych, usuwając większość wysokich rangą funkcjonariuszy, którzy do tej pory stanowili 90 procent kierownictwa w MBP, KdsBP, jak i w GZI WP . To pozwoliło otworzyć drogę awansu młodej kadrze. W latach 1956-1958 nastąpiło poważne odchudzenie organizacyjne aparatu represji PRL.

Zadania

Zadania Służby Bezpieczeństwa praktycznie nie różniły się niczym od jej poprzedników (MBP lub KdsBP), polegały one przede wszystkim na ochronie systemu komunistycznego wewnątrz kraju (i nie tylko) poprzez kontrolowanie i przenikanie do wszystkich struktur życia społecznego w Polsce, a następnie za granicą (SB dokonała m.in. głębokiej penetracji Polonii amerykańskiej, kanadyjskiej oraz brytyjskiej). Służba Bezpieczeństwa brała udział w zwalczaniu opozycji, w represjach wobec uczestników demonstracji i strajków. Odegrała główną rolę obok Milicji Obywatelskiej, ZOMO, ORMO oraz wojska w tłumieniu demonstracji w czasie wydarzeń wydarzeń marca 1968, grudnia 1970 na Wybrzeżu, oraz w Radomiu i Ursusie w czasie wypadków czerwcowych 1976. Służba Bezpieczeństwa poświęciła bardzo dużo środków operacyjnych na inwigilowanie duchowieństwa, niezależnych środowisk intelektualnych, oraz mniejszości narodowych w kraju.

Stan wojenny

Po wybuchu nowej fali strajków w Polsce na początku lat 80. i wreszcie wprowadzeniu stanu wojennego przez władze komunistyczne w grudniu 1981, Służba Bezpieczeństwa przystąpiła do likwidacji wcześniej spenetrowanych za pomocą agentury SB środowisk kierowniczych Solidarności. W nocy z 12 grudnia na 13 grudnia 1981 wiele osób zostało aresztowanych przez SB, przewiezionych do więzień, lub do tzw. ośrodków odosobnienia (zakładów internowania). SB inwigilowała obozy dla internowanych, umieszczając w tych ośrodkach swoich tajnych współpracowników. Służba Bezpieczeństwa brała udział obok wojska, MO, ZOMO, ORMO w pacyfikacji kopalni Wujek, w czasie której zginęło 9 górników, i w innych działaniach tego typu, w tym w hucie im. Lenina w Krakowie, stoczniach Gdańskiej i Szczecińskiej, Hucie Warszawa, ZM Ursus, WSK "Świdnik", kopalniach "Manifest Lipcowy", "Borynia" i "Staszic". Podczas stanu wojennego za pomocą aparatu represji, m.in. 'Służby Bezpieczeństwa, internowanych zostało ok. 10 tys. osób.

Szefowie Służby Bezpieczeństwa w randze wiceministrów MSW

gen. dyw. Bogusław Stachura od od 8 czerwca 1969 do 25 listopada 1981
gen. dyw. Władysław Ciastoń od 25 listopada 1981 do 19 grudnia 1986
gen. dyw. Henryk Dankowski od 20 grudnia 1986 do 31 października 1989
płk Jerzy Karpacz od 3 listopada 1989 do 11 maja 1990

Struktura Służby Bezpieczeństwa

pion I (wywiad)
pion II (kontrwywiad)
pion III (nadbudowa tj. w rozumieniu marksistowskim sfera niematerialna; początkowo również baza)
pion IIIA, później V (baza – środki produkcji, siła robocza, tzn. przemysł)
adekwatnie do potrzeby i podobnie jak w wypadku pionu IIIA oraz jego pokrewnych, rozrostu opozycji, tworzono w niektórych jednostkach:
III-1 (uczelnie)
III-2 (artyści, intelektualiści, dziennikarze)
IIIA-1, później V-1 (centralne ogniwa opozycji)
V-2 (z uwagi na zagęszczenie przemysłu)
pion IV (związki wyznaniowe)
pion VI (rolnictwo)- wcześniej kompetencje te realizowały kolejno III, IIIA i IV
pion "A" (szyfrów)
pion "B" (obserwacji)
pion "C" (ewidencja i archiwa operacyjne)
pion "T" (techniki operacyjnej)
pion "W" (perlustracji korespondencji)
pion RKW (radiokontrwywiadu)
pion Śledczy
pion Paszportów
pion Studiów

W ostatnich miesiącach funkcjonowania SB przeprowadzono reformę strukturalną, nazywając przy tym niektóre piony bardziej "wprost", np. pion I Wywiadem, II Kontrwywiadem, III Ochroną Konstytucyjnego Porządku Państwa. Część komórek połączono – np. piony V i VI zostały pionem Ochrony Gospodarki, pion IV i Studiów zostały pionem Studiów i Analiz, "W" – włączono do kontrwywiadu. Zmiany te, choć nietrwałe, warte są osobnej analizy.

Zmiana PRL w III RP i ostatnie lata działalności SB

W ostatniej dekadzie istnienia PRL działalność Służby Bezpieczeństwa polegała na penetrowaniu opozycji, m.in. Solidarności, na niespotykaną do tej pory skalę. Rozpoczęto tzw. grę operacyjną z Solidarnością, prowadzoną przez długie lata.
Wybuchały skandale, w których głównymi bohaterami byli wyżsi funkcjonariusze Służby Bezpieczeństwa (i nie tylko), takie jak Afera "Zalew", i Afera "Żelazo", przyczynienie się do śmierci Grzegorza Przemyka w 1983, zamordowanie księdza Jerzego Popiełuszki w 1984. Jedną z najsłabiej zinfiltrowanych przez SB organizacji opozycyjnych i jednocześnie strukturą, przeciwko której SB prowadziła najbardziej aktywne działania po stanie wojennym, była Solidarność Walcząca. SW najprawdopodobniej jako jedyna organizacja niezależna lat osiemdziesiątych dysponowała zorganizowaną strukturą kontrwywiadu, dzięki której kierownictwo organizacji oparło się infiltracji agenturom SB. Działania wywiadowcze i kontrwywiadowcze przeciwko SB były prowadzone głównie w oparciu o wywiad elektroniczny (stały nasłuch radiowy służb operacyjnych SB) oraz w mniejszym stopniu dzięki pozyskiwaniu informacji od pracowników SB. Fundamentem rozpoznania radiowego SW było złamanie szyfrów "fosy" – specjalnego języka kodowego, jaki używali w czasie prowadzenia korespondencji radiowej pracownicy wydziału obserwacyjnego "B".
Represje na społeczeństwie, jakich dopuścili się funkcjonariusze SB wyższego i niższego szczebla w latach 1956-1990, zostały dokładnie udokumentowane w kartotekach Służby Bezpieczeństwa. W latach 1989-1991, na polecenie ówczesnego szefa MSW gen. Czesława Kiszczaka za wiedzą szefa SB gen. Henryka Dankowskiego, rozpoczęto niszczenie akt osobowych, kart, zbiorów operacyjnych itp. Od sierpnia 1989 do czerwca 1992 zniszczono ok. 646 000 materiałów ogólnoinformacyjnych z inwentarza MSW. Spalona miała być kartoteka czynnych i wyeliminowanych osobowych źródeł informacji SB MSW; udało się uratować ok. 50% jej dawnych zasobów. Po rozwiązaniu Służby Bezpieczeństwa w maju 1990 i utworzeniu Urzędu Ochrony Państwa, niszczenie materiałów poprzednika (SB) nadal trwało, w niektórych przypadkach aż do 1993.
Również dopiero w lutym 1990 zakończone oficjalnie (na podstawie pisma zastępcy Dyrektora Departamentu Studiów i Analiz MSW płk. Adama Malika) zostały działania w ramach Sprawy Operacyjnego Rozpracowania "Ośmiornica", skierowane przeciwko Solidarności Walczącej. Rozpracowanie operacyjne partii politycznych kontynuowane było przez funkcjonariuszy SB w ramach ich zadań realizowanych już jako funkcjonariuszy UOP w latach 90. (tzw. inwigilacja prawicy).
Powołana przez sejm kontraktowy w 1989 Sejmowa Komisja Nadzwyczajna do Zbadania Działalności MSW ustaliła związek funkcjonariuszy MSW z 88 wypadkami śmierci działaczy opozycji w stanie wojennym.

Archiwa SB

Dokumentacja Służby Bezpieczeństwa była grupowana w archiwach wg następujących kryteriów:

I – osobowe źródła informacji i kandydaci na osobowe źródła informacji
II – sprawy operacyjne
III – postępowania przygotowawcze
IV – sprawy obiektowe
V – akta osobowe funkcjonariuszy SB
VI – akta osobowe funkcjonariuszy MO
VII – akta osobowe cywilnych pracowników resortu spraw wewnętrznych
X – charakterystyki (opracowania faktograficzne, analityczne, dotyczące grup i organizacji opozycyjnych)

Bibliografia:

Henryk Piecuch, Brudne Gry: Ostatnie Akcje Służb Specjalnych (Tajna Historia Polski), Agencja Wydawnicza CB, Warszawa 1998
Opcja na Prawo – Kulisy Kontrwywiadu Solidarności Walczącej, Wydawnictwo Wektory, Wrocław 2006
Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, IPN Warszawa 2005-2006
tom I, 1944-1956
tom II, 1956-1975

Przypisy
1. Paweł Piotrowski – Przemiany w MSW w latach 1989–1990 w: Biuletyn IPN 2004 nr 4

Szefowie Służby Bezpieczeństwa (indeks nazwisk):
A
Kazimierz Aleksanderek
Antoni Alster
Jerzy Andrzejewski (generał MO)
Leon Andrzejewski
Stefan Antosiewicz
B
Aleksander Banulewicz
Zygmunt Baranowski
Stanisław Bielecki (pułkownik)
Zdzisław Biernaczyk
Leonard Biełozierski
Wiktor Biełych
Henryk Bosak
Jerzy Bronisławski
Edmund Buła
Czesław Błażejewski
C
Eugeniusz Chimczak
Henryk Chmielewski (funkcjonariusz UB)
Waldemar Chmielewski
Józef Chomętowski
Michał Chęciński
Władysław Ciastoń
Zdzisław Ciesiołkiewicz
Marian Cimoszewicz
Józef Czaplicki
Andrzej Czechowicz
Gromosław Czempiński
Lucjan Czubiński
D
Henryk Dankowski
Andrzej Derlatka
Tadeusz Diatłowicki
Ryszard Dobieszak
Henryk Dodin
Eugeniusz Dowkan
Michał Drzewiecki
Teodor Duda
Marek Dukaczewski
Hipolit Duljasz
Feliks Dwojak
Józef Dziemidok
F
Stanisław Filipiak
Marek Fink
Stanisław Flato
Jerzy Fonkowicz
G
Michał Goleniewski
Faustyn Grzybowski
Czesław Gęborski
Kazimierz Głowacki (wojskowy)
H
Juliusz Hibner
Hipolit Starszak
H cd.
Adam Hodysz
Adam Humer
J
Marian Janicki (generał)
Bonifacy Jedynak
Tadeusz Jedynak (generał)
Józef Jurkowski
K
Markus Kac
Czesław Kiszczak
Władysław Kochan
Janusz Kochański
Aleksander Kokoszyn
Wacław Komar
Julian Konar
Grzegorz Korczyński
Adam Kornecki
Marceli Kot
Stanisław Kowalczyk (generał)
Wiesław Kołodziejski
Tadeusz Krawczuk
Kazimierz Krawczyk
Mikołaj Krupski
Daniel Kubajewski
Teodor Kufel
Bronisław Kuriata
Roman Kurnik
Stanisław Kłys
L
Jan Lesiak (pułkownik)
Witold Leder
Wiktor Leszkowicz
Amelia Leśniewska
M
Krzysztof Majchrowski
Konstanty Malejczyk
Ryszard Matejewski
Kazimierz Michalski
Teodor Mikuś
Mirosław Milewski (generał)
Mieczysław Moczar
Stanisław Morawski
Salomon Morel
Marian Mozgawa
Władysław Mróz
N
Eligiusz Naszkowski
Ryszard Nazarewicz
O
Zygmunt Okręt
Jan Onacik
P
Zbigniew Paszkowski
Sławomir Petelicki
Henryk Piasecki
Adam Pietruszka
Tadeusz Pietrzak
P cd.
Grzegorz Piotrowski (oficer SB)
Stanisław Pizło
Henryk Piętek
Edward Poradko
Władysław Pożoga
Jan Ptasiński
Antoni Punda
Leszek Pękala
Zenon Płatek
R
Stanisław Radkiewicz
Roman Romkowski
Władysław Rutka
S
Józef Sasin
Witold Sienkiewicz (działacz PRL)
Zbigniew Sikora
Zdzisław Skorża
Antoni Skulbaszewski
Henryk Sokolak
Aleksander Sordyl
Konrad Straszewski
Jan Stępień (wojewoda słupski)
Stanisław Supruniuk
Tadeusz Szczygieł
Franciszek Szlachcic
Jan Szostak
Stanisław Szot
Ryszard Szuster (generał MO)
Bronisław Szymański
Henryk Słabczyk
T
Czesław Tanan
Włodzimierz Tatarek
Bronisław Trochimowicz
Zenon Trzciński
Stefan Turlej
W
Czesław Wawrzyniak
Józef Wekselberg
Henryk Wendrowski
Jarosław Wernikowski
Marceli Wieczorek
Witold Wieczorek
Karol Więckowski
Helena Wolińska
Dmitrij Wozniesienski
Z
Jan Zabawski
Włodzimierz Zabawski
Marian Zacharski
Stanisław Zaczkowski
Ł
Grzegorz Łanin
Ś
Józef Światło
Konrad Świetlik

[Author]

Posts